زرتشتی‌دوزی؛ گوهری که از دست نمی‌رود

سایه فراموشی بر سر هنرهای سنتی یزد

زرتشتی‌دوزی؛ گوهری که از دست نمی‌رود

شادی شفیعی

هنرهای دستی جزئی از فرهنگ بومی مردم هر منطقه و حاصل ذوق و سلیقه و نشان از هنرمندی مردم آن منطقه است. هنرهای سنتی، هنری عجین شده با دست و دل هنرمند و بخشی از میراث‌فرهنگی عظیم گذشتگان ماست. انسان در هر موقعیت آب و هوایی که قرار بگیرد، تمام زندگیش تحت تأثیر عوامل طبیعی و آب و هوایی اطراف شکل می‌گیرد. نوع پوشش، غذا، آداب، رسوم و حتی هنرهای بومی هر منطقه‌ای نیز تحت تأثیر این عوامل متغیر بوده و آثار دستی هر منطقه نشان از قدمت و فرهنگ آن منطقه است که در یزد به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و فرهنگی، همیشه حرف زیادی در هنرهای دستی به‌ویژه نساجی داشته است.

نقوش رنگارنگ

سبز و سرخ و سفید و آبی. همه‌جا رنگی است. روی پارچه قرمز نخ‌های ابریشمی زرد و آبی و صورتی و بنفش در هم گره خورده و نقش‌های زیبای سرو، ستاره، ماهی و طاووس را شکل داده‌اند. زرتشتی‌دوزی، ‌ یکی از معروف‌ترین سوزن‌دوزی‌های ایران است و همان‌گونه که از نامش پیدا است، مخصوص زرتشتیان ایران است و توسط پیروان این دین انجام می‌شد. از آنجاکه در گذشته اکثر زرتشتیان در شهر یزد سکونت داشتند، این هنر در یزد از پیشرفت بیشتری برخوردار بوده است.

هنر زرتشتی‌دوزی در جشن‌ها و مراسم‌ها

زرتشتی‌دوزی، هنر دست زرتشتیان است. چرا که در گذشته زرتشتیان به بافت‌های ظریف علاقه فراوان داشته، به طوریکه مهارت دختران در سوزن‌دوزی بخشی از جهیزیه آنها به شماره می‌رفته و نگاره‌ها و نمادهای آن ریشه در باورهای زرتشتیان دارد. زرتشتیان این نگاره‌ها را روی لباس نوعروسان می‌دوختند تا باورهایی مانند باروری، حاصلخیزی، زندگی جاوید و ایزدبانوان زمین و آب را به نمایش بگذارند.

سوزن‌دوزی زرتشتی که به گبره‌دوزی نیز معروف بوده، قرن‌ها هنر زنان زرتشتی به شمار می‌رفته است. هر دختری که در خانواده به دنیا می‌آمده، اطرافیان کار دوخت و دوز لباس‌های عروس او را شروع می‌کردند و به این ترتیب سوزن‌دوزی زرتشتی را می‌توان در جهیزیه‌های عروس یا لباس جشن یا زیارت زنان و مردان زرتشتی جستجو کرد.

هنری فراموش شده

فاطمه اوزی‌نژاد مدرس دانشگاه و کارشناس هنر سوزن‌دوزی که در سال ۷۳ تحقیق و پژوهشی بر روی هنر سوزن‌دوزی به‌ویژه زرتشتی‌دوزی انجام داده، در مورد این نوع از هنر فراموش شده به پرگار می‌گوید: زرتشتی‌دوزی یکی از ۱۲۰ نوع رودوزی ایرانی است که مانند بسیاری از صنایع‌دستی ایران در حال فراموشی است و شاید کمتر کسی حتی اسمش را شنیده باشد. زمانی که هنوز صنعت چاپ اختراع نشده و پارچه‌ها ساده بودند، زرتشتی‌ها تصمیم می‌گیرند که برای نقش دادن به پارچه‌های ساده، آنها را با طرح‌هایی از گل و گیاه و حیوان تزئین کنند.

برای مطالعه ادامه این مطلب ، شماره ۱۷۵ هفته نامه پرگار را از لینک زیر دانلود کنید: